Wskazania duszpastersko-katechetyczne dotyczące przygotowania do sakramentu bierzmowania
w Archidiecezji Lubelskiej
- Niniejszy dokument określa podstawowe zasady przygotowania do sakramentu bierzmowania na terenie Archidiecezji Lubelskiej uwzględniając Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania (zatwierdzone podczas 375. Zebrania Plenarnego KEP w Warszawie dnia 14.03.2017 r.), zmiany w strukturze systemu oświaty wygaszające szkoły gimnazjalne i tworzące ośmioletnie szkoły podstawowe oraz czteroletnie licea i pięcioletnie technika, także zmieniającą się w wyniku reformy szkolnictwa sytuację duszpasterską parafii, polegającą na podejmowaniu przez młodzież szkół ponadpodstawowych nauki często poza miejscem swojego zamieszkania i własnej parafii.
Wprowadzenie teologiczne
- Sakrament bierzmowania jest jednym z sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. Z tego powodu przygotowanie do bierzmowania powinno uwzględniać jedność z sakramentami chrztu i Eucharystii (OB 1; KKK 1285). Sakrament bierzmowania jest bowiem koniecznym dopełnieniem sakramentu chrztu (LG 11; OB 2, KKK 1285). Każdy ochrzczony może i powinien przyjąć ten sakrament, gdyż bez niego wtajemniczenie chrześcijańskie pozostaje niedopełnione (por. KKK 1306).
- Sakrament bierzmowania udziela przyjmującemu daru samego Ducha Świętego, głębiej zakorzenia go w Bożym synostwie, ściślej jednoczy z Chrystusem, udoskonala jego więź z Kościołem, udziela mu specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia wiary, jej obrony słowem i czynem, a także do mężnego wyznawania imienia Chrystusa oraz do tego, by nigdy nie wstydził się Krzyża (por. KKK 1285; 1303). Bierzmowanie wyciska w duszy niezniszczalny znak, „znamię”, pieczęć Ducha Świętego, która jest symbolem całkowitej przynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jego służbę (por. KKK 1304).
Wprowadzenie pastoralne
- Przygotowanie do sakramentu bierzmowania ma na celu doprowadzenie kandydata do „głębszego zjednoczenia z Chrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jego działaniami, darami, natchnieniami, aby […] lepiej podjąć apostolską odpowiedzialność” (KKK 1309). Jego celem jest także wychowanie do „przynależności do Kościoła Jezusa Chrystusa, zarówno do Kościoła powszechnego, jak i wspólnoty parafialnej” (KKK 1309).
- Przygotowanie do bierzmowania składa się z trzech etapów: przygotowania dalszego, bliższego i bezpośredniego.
- a) Przygotowanie dalsze dokonuje się od wczesnego dzieciństwa w rodzinie, następnie poprzez udział w lekcjach religii (katechezie) w szkole, także w katechezie parafialnej przygotowującej do sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii.
- b) Ważnym etapem przygotowania bliższego jest udział w nauczaniu religii (katechezie szkolnej) oraz w katechezie parafialnej. Kandydat do bierzmowania powinien zatem regularnie uczęszczać na lekcje religii w szkole lub w innym środowisku, w którym pobiera naukę, a także uczestniczyć w życiu Kościoła przez udział w niedzielnej i świątecznej Mszy św. oraz w nabożeństwach. Duszpasterz odpowiedzialny za przygotowanie bezpośrednie powinien mieć przekonanie, że każdy kandydat spełnia te warunki. W sytuacjach wątpliwych należy uzyskać stosowną opinię od nauczyciela religii.
- c) Przygotowanie bezpośrednie dokonuje się w dalszym ciągu poprzez udział w katechezie szkolnej i parafialnej poprzedzającej przyjęcie bierzmowania. Ten ostatni etap przygotowania bliższego powinien mieć jednak przede wszystkim charakter duchowy i polegać na udziale kandydata w systematycznych spotkaniach formacyjnych w parafii, celebracjach liturgicznych, a także rekolekcjach lub dniach skupienia. Kandydaci do bierzmowania są zobowiązani do udziału we Mszy świętej w każdą niedzielę i święta nakazane oraz do regularnego korzystania z sakramentu pokuty i pojednania, najlepiej w pierwsze piątki miesiąca. Odpowiedzialny za przygotowanie do bierzmowania w parafii musi posiadać moralną pewność, że kandydat jest praktykującym katolikiem.
Kandydaci powinni być włączani w aktywne przygotowanie i udział w liturgii poprzez pełnienie funkcji lektora, ministranta, psalmisty, członka zespołu muzycznego itp.
Kandydaci do bierzmowania powinni włączać się aktywnie w życie parafii (działalność charytatywna, wolontariat, troska o czystość i wystrój kościoła, pomoc w organizacji wydarzeń o charakterze religijno-kulturalnym itp.). Ma to służyć większej integracji ze wspólnotą wierzących w dalszym życiu chrześcijańskim po przyjęciu sakramentu bierzmowania.
- d) Zgodnie z dokumentem Konferencji Episkopatu Polski dotyczącym przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania przygotowanie bezpośrednie kandydatów do bierzmowania winno odbywać się w klasie VII i VIII szkoły podstawowej. Sakrament bierzmowania zgodnie z powyższym dokumentem powinien być udzielany młodzieży uczęszczającej do klasy VIII, jako zakończenie i ważne dopełnienie edukacji na etapie szkoły podstawowej.
- Kandydat powinien przystąpić do sakramentu bierzmowania w stanie łaski uświęcającej, czyli przyjąć sakrament pokuty i pojednania (por. KKK 1310).
III. Wskazania organizacyjne
- Ze względów duszpasterskich do bierzmowania powinna przystępować młodzież, która odznacza się dojrzałością intelektualną, emocjonalną i religijną adekwatnie do swojego wieku oraz możliwości. W przygotowaniu do tego sakramentu trzeba koniecznie uwzględnić możliwości osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. z niepełnosprawnością intelektualną).
- Osoby dorosłe powinny odbywać formację w odrębnych grupach, np. dekanalnych lub diecezjalnych. Nie można udzielać bierzmowania dorosłym bez należytego przygotowania.
- Zgodnie z zaleceniem Katechizmu Kościoła Katolickiego parafia jest najwłaściwszym miejscem przygotowania do tego sakramentu: „Katecheza przed bierzmowaniem powinna także starać się obudzić zmysł przynależności do Kościoła Jezusa Chrystusa, zarówno do Kościoła powszechnego jak i wspólnoty parafialnej. Na tej ostatniej spoczywa szczególna odpowiedzialność za przygotowanie kandydatów do bierzmowania” (KKK 1309). Natomiast Polskie Dyrektorium Katechetyczne przypomina, że: „parafia jest uprzywilejowanym miejscem dla katechezy przygotowującej do przyjmowania sakramentów świętych” (PDK 107). Zatem właściwym miejscem przygotowania młodzieży do sakramentu bierzmowania jest parafia zamieszkania kandydata. Do sakramentu bierzmowania dopuszcza proboszcz z parafii zamieszkania kandydata.
- Okres Wielkiego Postu winien być w każdej parafii czasem, w którym młodzież klas VII zgłasza się, na ile to możliwe wraz z rodzicami lub opiekunami, do kancelarii parafialnej, wyrażając gotowość odbycia przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania. Podczas spotkania należy omówić treść deklaracji jaką kandydaci złożą na początku okresu formacyjnego.
- W Okresie Wielkanocnym odpowiedzialni za przygotowanie kandydatów do bierzmowania dokonują przydziału młodzieży klas VII do małych grup formacyjnych (ok. 12 osobowe). Spotkania w grupach mogą prowadzić kapłani, osoby konsekrowane, katecheci świeccy lub animatorzy z ruchów i stowarzyszeń. Należy zadbać o ich odpowiednie przygotowanie.
11a. W parafiach, w których liczba osób z klasy VIII przygotowujących się do przyjęcia sakramentu bierzmowania jest niższa niż 7 można, zachowując punkt 7 niniejszego dokumentu, w okres przygotowania włączyć również klasę programowo niższą i udzielić bierzmowania młodzieży z klasy VII i VIII podczas tej samej uroczystości.
- W wigilię Uroczystości Zesłania Ducha Świętego należy zorganizować celebrację liturgiczną rozpoczynającą czas przygotowania do bierzmowania, podczas której kandydaci klas VII odnowią przyrzeczenia chrzcielne i złożą na ręce księdza proboszcza podpisane przez siebie oraz rodziców (lub opiekunów) deklaracje przystąpienia do okresu formacji przed bierzmowaniem.
- Wskazanym jest, by w okresie wakacyjnym lub w innym stosownym czasie zorganizować dla kandydatów krótkie (2-3 dniowe) rekolekcje ewangelizacyjne lub przynajmniej dzień skupienia albo zachęcić do odbycia takich rekolekcji.
- W klasie VIII winno być zorganizowanych dla kandydatów do bierzmowania 7 spotkań formacyjnych w małych grupach. Spotkania podczas katechezy parafialnej powinny z zasady mieć inny charakter niż zajęcia prowadzone w szkole. Nie mogą koncentrować się wyłącznie na przekazie wiedzy. Głoszenie prawd wiary powinno być połączone z osobistym świadectwem głoszącego, a także z ukazywaniem przykładów współczesnych świadków wiary.
- Istotnym elementem spotkań formacyjnych w parafii są celebracje liturgiczne. Podczas okresu formacyjnego w klasie VIII, oprócz spotkań w małych grupach, należy zorganizować 5 celebracji. Powinny one obejmować wszystkich przygotowujących się do przyjęcia sakramentu bierzmowania w parafii, celem doświadczenia wspólnoty wiary i modlitwy. Celebracje liturgiczne powinny się zawsze odbywać w kościele lub kaplicy. W celu głębszego przeżycia celebracji młodzież powinna przyjąć odpowiedni znak, np. Ewangelię, krzyż, obraz, katechizm dla młodych, modlitewnik itp.
- W ciągu cyklu przygotowań powinno się odbyć przynajmniej 2 spotkania z rodzicami kandydatów do bierzmowania.
- Ważnym elementem jest Pielgrzymka Bierzmowanych do jednego z diecezjalnych Sanktuariów Matki Bożej w: Lublinie (Katedra lub Sanktuarium Matki Bożej Latyczowskiej), Chełmie bądź Wąwolnicy. Winna się ona odbyć w ostatnią sobotę roku szkolnego jako dziękczynienie za dar sakramentu bierzmowania.
- Wskazane jest, by młodzież kontynuowała swoją parafialną formację religijną po przyjęciu sakramentu bierzmowania w oparciu np. o Ewangelizacyjny Katechizm Młodych.
- Miejscem spotkań formacyjnych o charakterze inicjacyjnym i mistagogicznym powinny być pomieszczenia parafialne (por. Program Nauczania Religii, s. 137), a jeśli zachodzi taka potrzeba, spotkania mogą odbywać się również w domach (rodzinach). Celebracje liturgiczne powinny się jednak zawsze odbywać w kościele lub kaplicy.
- Dla wyraźniejszego zaznaczenia ścisłego związku bierzmowania z sakramentem chrztu świętego, należy zachęcać kandydatów, aby zachowali imię chrzcielne. Zmiana byłaby uzasadniona, gdyby imię chrzcielne nie było związane z patronem chrześcijańskim lub przemawiały za tym określone racje duszpasterskie. W takim przypadku kandydat może wybrać imię świętego, który będzie dla niego wzorem życia chrześcijańskiego. Kryterium wyboru imienia nie powinno być związane z jego atrakcyjnością, ale pięknem życia tego, kogo wybiera się za patrona. Przystępujący do sakramentu bierzmowania, pozostawiając imię chrzcielne lub przyjmując nowe, powinni zapoznać się z życiorysem swojego patrona, uświadamiając sobie przymioty, które chcieliby naśladować w życiu.
- celu wyraźnego zaznaczenia jedności sakramentów chrztu i bierzmowania świadkami bierzmowania powinni być rodzice chrzestni, o ile w dalszym ciągu są wierzącymi i praktykującymi katolikami (KKK 1309). Tam, gdzie nie jest to możliwe, świadkiem może być osoba, która już przyjęła wszystkie sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, ukończyła 16. rok życia oraz jest wierzącym i praktykującym katolikiem.
- Można zachować zwyczaj, że świadkiem bierzmowania jest osoba tej samej płci co kandydat. Jeśli świadek bierzmowania nie jest znany proboszczowi, powinien przedstawić stosowne zaświadczenie z parafii swojego zamieszkania, stwierdzające brak przeszkód do pełnienia tej funkcji. Świadkami nie mogą być naturalni rodzice bierzmowanego (Por. KPK Kan. 874; 893).
- Zadanie świadka bierzmowania nie ogranicza się do uczestnictwa i wypełnienia roli w liturgii bierzmowania, ale ma on przygotować kandydata do przyjęcia bierzmowania, a po przyjęciu tego sakramentu pomóc bierzmowanemu w wiernym wypełnianiu przyrzeczeń chrzcielnych, zgodnie z natchnieniami Ducha Świętego (por. OB 5). Dlatego kandydaci powinni wybierać świadka na samym początku przygotowania do bierzmowania. Konieczne jest też podjęcie formacji świadków, która odpowiadałaby ich możliwościom oraz lokalnym uwarunkowaniom.
- Fakt przyjęcia sakramentu bierzmowania należy odnotować w księdze ochrzczonych. Jeśli kandydat nie jest bierzmowany we własnej parafii, informację o przyjętym bierzmowaniu należy przesłać do parafii, w której przyjął chrzest. Dodatkowo należy sporządzić specjalną księgę z danymi bierzmowanych w parafii, w której został udzielony ten sakrament.